Prostat spesifik antijen anlamına gelen PSA testi, erkeklerdeki organda bulunan meninin kıvamını düzenleyecek şekilde prostatta üretilen enzimin ölçülmesi işlemi olmaktadır. PSA miktarının küçük bir kısmı kanda dolaşımda bulunur. Prostat enfeksiyonları, prostatın iyi huylu büyümesi ya da prostat kanseri gibi çeşitli hastalıklarda PSA kana karışmaktadır. PSA'nın kana geçme miktarları da hastalığın türüne ve derecesine göre farklı olmaktadır. Bu yüzden kandaki PSA seviyesi önemlidir. Kanda bulunan PSA seviyesi ve değerine göre prostat hastalıklarının tanısı konulur ve uygun bir tedavi yöntemi belirlenir.
PSA Yüksekliği Nedir?
İyi huylu prostat büyümesinde ise PSA kan değeri artış gösterir. PSA yüksekliği ve artışı şu durumlarda ortaya çıkar:
- Prostat masajı yapılması
- Prostat iltihabının olması
- Prostat kanseri olunması
- Prostat biyopsisi yapılması
- İdrar yolu ameliyatlarının yapılması
- Prostat enfarktüsü ejekülasyon
- İdrar retansiyonu
Prostat büyümesi sorunu için aşağıdaki belirtiler varsa uygun tanının belirlenmesi için mutlaka uzman doktora gitmek gerekmektedir.
- İdrarı başlatmakta güçlük çekilmesi
- İdrarda kan görülmesi
- İdrarı tam boşaltamama hissinin olması
- İdrar kuvvetinin azalması
- İdrar azalması
- İdrar yaparken sızı ve yanma hissinin oluşması
- Gece veya gündüz ani idrar yapma isteğinin olması
- Sık bir şekilde idrara çıkma
- Kesik kesik idrar yapma
Serbest PSA
PSA testinin değerlendirilmesinde serbest PSA ve toplam PSA değerleri mutlaka dikkate alınmalıdır. Kana karışan miktarının büyük bir bölümü proteinlere bağlı olmaktadır. %5 ile 35 arasındaki PSA miktarı ise proteine bağlı olmadan serbest bir şekilde kanda dolaşmaktadır. Buna serbest PSA denir. Bununla birlikte, prostat kanserinde erken tedavi önemli olduğu için erken tanı koymak gereklidir. Bu yüzden de erken tanı koyabilmek için ilk yapılan testlerden birisi total PSA değerinin belirlenmesi testidir.
Total PSA ve Serbest PSA Arasındaki Farklar Nelerdir?
Kanda bulunan PSA'nın 2 durumu bulunmaktadır. Serbest PSA ve total PSA testlerinin her ikisinde de kandaki PSA seviyesi ölçülmektedir. Elde edilen sonuçlara göre prostat iltihabı ya da prostat kanseri gibi hastalıklar teşhis edilmektedir. Total PSA testi ile serbest dolaşan ve proteinlere bağlı olan PSA'lar ölçülmektedir. Serbest PSA testi ise sadece serbest dolaşan PSA ölçülmektedir. Yani, serbest PSA testi, proteine bağlı olmayan PSA'yı ölçmez. Her iki test prostatla ilgili hastalıkları teşhis edebilmek için kullanılan testlerdir. Total PSA seviyesinin artması serbest PSA seviyesinin de azalması prostat kanseri riskini arttırmaktadır. Bununla birlikte, uygun tanı için test yapılırken hem total hem serbest PSA testinin yapılması gerekmektedir. Çünkü test sonuçlarına göre serbest PSA ve total PSA oranı belirlenir.
PSA Değeri Kaç Olmalıdır?
Prostat kanserinin olup olmadığını ölçebilmek için PSA'nın belirli bir değerde olması gerektiğini söylemek ve tanımlamak zor olmaktadır. PSA seviyesinin çok düşük değerlerde olduğu hastalarda bile prostat kanseri ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca PSA değeri arttıkça kansere yakalanma oranı da artış göstermektedir.
PSA Normal Değeri Kaç Olmalıdır?
PSA'nın normal olması gereken değeri her ülkeye, her yaşa göre farklılık göstermektedir. Genel olarak 40 yaşındaki bir kişide PSA değeri bir olmalıdır. 50-55 yarısı arasındaki bir kişide ise PSA değeri 2 kabul edilebilmektedir. 60'lı yaşlarda ise 4 olurken, 70'li yaşlarda 6 normal sınır olarak kabul edilmektedir. Fakat PSA değerinin normal seviyelerde olması bile kansere yol açabilmektedir. Dolayısıyla bir prostat kanseri riski varsa bunun için mutlaka tetkiklerin yapılması gerekir. Dolayısıyla PSA değeri tek başına prostat kanserini belirlemesi için yeterli değildir. Bunun için mutlaka doktor muayenesi ve diğer tetkikler gerekli olmaktadır. Ayrıca doğru tanı konması önemlidir. Bununla birlikte, Üroloji uzmanı gerekli incelemeyi yaparak uygun tanıyı belirler ve tedavi yöntemini planlar.
Genel olarak normal PSA değerleri aşağıdaki gibi kabul edilmektedir.
- 40-49 aralığındaki yaş için 0 - 2.5 ng/ml
- 50-59 aralığındaki yaş için 0 – 3.5 ng/ml
- 60 – 69 aralığındaki yaş için 0 – 4.5 ng/ml
- 70 ve üzeri yaşlar için 0 – 6.5 ng/ml
PSA Kan Testi Nasıl Yapılır?
PSA testi erkeklerdeki prostat kanseri riskini ölçmeye yardımcı olan bir testtir. PSA testinin diğer tetkiklerle birlikte kullanılarak değerlendirilmesi önerilmektedir. PSA kan testini yapmak için koldan kan alınmaktadır ve daha sonra test değerleri ölçülür. Bununla birlikte, PSA kan testi, tok karnına, aç karnına veya günün herhangi bir saatinde yapılabilir.
PSA Testinden Önce Nelere Dikkat Edilmesi Gerekmektedir?
Vücutta PSA değerini etkileyen bazı özellikli durumlar bulunmaktadır. Ata binmek, bisiklete binmek gibi prostata baskı yapan durumlar vardır. Bu durumlar kandaki PSA değerini yükseltir. Sistoskopi ve idrar yollarına sonda sokulması gibi bazı tıbbi yöntemler ve prostat masajı PSA değerini yükseltmektedir. Bu yüzden eğer böyle bir durum varsa PSA testi için bir hafta beklemek gerekmektedir. Daha sonra PSA kan testinin tekrar yapılması gerekir. Bununla birlikte, içeceklerin ya da gıdaların PSA kan testi üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi yoktur.
PSA değerleri yaş aralığına göre değişir ve yaş ilerlemesi ile birlikte PSA değerlerinde artış olabilir.
PSA Değeri Nasıl Düşer?
PSA değerleri düşmesi için bazı ilaçlar kullanılmaktadır. Fakat doktor kontrolünde bu ilaçların alınması gerekir. PSA değerleri her yıl ortalama 0.05 ng/ml olarak artış göstermektedir. Bununla birlikte, siyahi ırk, aynı yaş grubundaki erkeklerle kıyaslandığı zaman bu ırkta daha yüksek PSA değerleri bulunmaktadır. PSA değerleri normal şekilde seyreden bir kişide eğer ani bir şekilde PSA yükselmesi olursa kanser dışı sebeplerden kaynaklı olmaktadır. Bu yüzden bu gibi durumlarda yükselmeye sebep olan durumun belirlenmesi ve bunun giderilmesi gerekmektedir. Yani PSA yüksekliği kanser anlamına gelmemektedir. Bununla birlikte, prostat kanserinin erken teşhisi önemlidir. Bu yüzden PSA değerinin yanı sıra prostat muayenesi de yapılması gerekir.
PSA Testinin Kullanım Alanları Nelerdir?
Prostat kanseri erkeklerde en sık görülen kanserlerden birisidir. Prostat kanserinin tanısı için Prostat bölgesinden bir parça alınır ve biyopsi yapılır. Fakat her prostat kanseri olduğundan şüphelenilen hasta için prostat biyopsisi uygulanmamaktadır. Bu yüzden prostat kanseri şüphesi ya da riski taşıyan ve 50 yaş 50 yaş üzerinde olan erkeklere PSA testi yapılmaktadır. PSA testi kan tahlilini içerir.
PSA Seviyesini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
PSA seviyesini etkileyen en önemli faktörler şunlardır:
-
Rektal muayene
- Bisiklet, at binmek ya da motosiklet gibi aktiviteler yaparken prostat bölgesine darbe gelmesi
- Prostatta iltihap olması
- İdrar yolunda enfeksiyon olması
- İyi huylu prostat büyümesi yani bph
- Anal sex yapılması
- Prostat ameliyatının olunması
- Boşalma
Serbest PSA veya Prostat Biyopsisi Nedir?
Bazı hastalarda serbest PSA testlerinin yapılması, gereksiz biyopsi yapılmasını engellemektedir. Ayrıca biyopsiye göre kan testinin yapılması hem daha ucuz ve de hem de daha hızlı bir işlem olmaktadır. Fakat hastalığın kesin bir tanısının konması için hem biyopsi hem de testlerin bir arada yapılması gerekli olduğu durumlar olabilir. Bununla birlikte, toplam PSA testleri ve serbest PSA testlerinin sonuçları birbirleriyle oranlanır ve karşılaştırılır. Bu oranlar oldukça önemlidir. Her bir test, diğer testin hatasını düzeltmeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca prostat biyopsisi yapıldıktan sonra bu test sonuçları kanseri teşhis etmeyebilir.
Bununla birlikte, serbest PSA testi prostat problemlerinin tanısının belirlenmesi konusunda oldukça önemli bir test olmaktadır. Fakat serbest PSA testi tek başına yeterli değildir. Bu yüzden serbest PSA testi, total PSA testi ile karşılaştırıldığında daha kesin sonuçlara ulaşılmaktadır. Uzman doktorlar hastaya total PSA testi yaptıktan sonra total PSA seviyesi eğer yüksekse bu durumda hastadan serbest PSA testi istemektedirler. Bunların dışında hastadaki problemi tam olarak tespit etmek için başka testler de yapılabilir. Hatta bazı durumlarda yapılan testler de bir süre sonra tekrarlanabilir.
Anormal Çıkan PSA Değerleri İçin Önemli Olan Faktörler Nelerdir?
Doktor hastanın PSA değerlerini ölçerken etnik köken, yaş, prostat yoğunluğu gibi faktörleri göz önünde bulundurmaktadır. Çünkü PSA düzeyleri yaşla birlikte artmaktadır ve bu da test sonuçlarını farklı şekillerde etkiler. Bununla birlikte, Prostat kanserinden dolayı tedavi gören kişilerde de PSA farklı seviyelerde olmaktadır. Ayrıca, eğer PSA değeri çok hızlı bir şekilde 2 katına çıkıyor ise prostat kanserinin agresif bir şekle büründüğü söylenebilir.