Yanık Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Günlük hayatımızın bir parçası olan kazalar, ne yazık ki çeşitli şekillerde meydana gelebiliyor. Bu kazalardan biri de yanıklar. Yanıklar, cilt dokusunun ısı, kimyasal maddeler veya güneş gibi etkenler nedeniyle zarar görmesi sonucu ortaya çıkan acı verici durumlar olarak tanımlanır. Yanık türleri ve bunların tedavi yöntemleri, herkesin bilmesi gereken önemli konulardır.

Yanık Nedir?

Yanık, genellikle bir cismin yüksek sıcaklığa maruz kaldığında meydana gelen doku hasarıdır. Yanıklar, cildin dış katmanlarının (epidermis) veya alttaki dokuların (dermis ve deri altı dokusu) zarar görmesi sonucu oluşur. Yanıklar, sıcak su, buhar, ateş, kimyasal maddeler, elektrik, güneş gibi çeşitli etkenlerden kaynaklanabilir.

Yanık Dereceleri Nelerdir?

Yanıklar dört farklı dereceye ayrılır, bu dereceler yanığın derinliğine, cildin hangi katmanlarını etkilediğine ve ne kadar ciddi olduğuna göre değerlenndirilir:

• Birinci Derece Yanıklar
• İkinci Derece Yanıklar
• Üçüncü Derece Yanıklar
• Dördüncü Derece Yanıklar

Yanık Tedavisi Nasıl Yapılır?

Yanık tedavisi, yanığın derecesine, boyutuna ve cildin hangi bölgelerini etkilediğine göre değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak, hafif yanıkların tedavisi evde uygulanabilirken, daha ciddi yanıklar tıbbi yardım gerekir.

1. Derece Yanık Nedir? Tedavisi

Birinci derece yanık, cildin sadece üst tabakası olan epidermisin zarar gördüğü en hafif yanık türüdür. Bu tür yanıklara örnek olarak güneş yanıkları verilebilir ve genellikle hafif ağrı, kızarıklık ve hafif şişme ile kendini gösterir. Birinci derece yanıkların tedavisi genellikle evde yapılabilir. İşte birinci derece yanık tedavisi adımları:

• • Soğuk Suyla Yıkayın: Yanık bölgesini hemen soğuk su altında yıkayarak cildi soğutun. Bu, cildin daha fazla zarar görmesini engellemeye yardımcı olur. Ancak buzlu su veya çok soğuk su kullanmaktan kaçının, çünkü aşırı soğuk da cilde zarar verebilir.
• • Yanık Bölgesini Temizleyin: Yıkadıktan sonra, yanık bölgesini nazikçe temizleyin. Sabun veya temizleyici kullanırken cilde baskı yapmaktan kaçının.
• • Soğuk Baskı Uygulayın: Yanık bölgesine temiz bir bezle sarılmış soğuk su sıkıştırması yapabilirsiniz. Bu, ağrıyı hafifletebilir.
• • Yanık Kremi veya Losyonu Kullanabilirsiniz: Yanık bölgesine, ağrıyı hafifletecek veya cildi nemlendirecek hafif bir yanık kremi veya losyonu uygulayabilirsiniz.

• Yanık Bölgesini Koruyun: Yanık bölgesini korumak için steril bir gazlı bez veya pansumanla örtülebilir.

2. Derece Yanık Nedir? Tedavisi

İkinci derece yanık, cildin hem epidermis (üst tabaka) hem de dermis (alt tabaka) katmanlarının zarar gördüğü bir yanık türüdür. İkinci derece yanıklar daha ciddi olabilir ve kabarcıklar, ağrı, kızarıklık ve şişme gibi belirtiler gösterirler. Bu tür yanıkların tedavisi, birinci derece yanıklardan daha fazla dikkat ve bazen tıbbi müdahale gerektirebilir. İşte ikinci derece yanık tedavisi adımları:

• • Soğuk Suyla Yıkayın
• • Yanık Bölgesini Temizleyin: Temiz bir bez veya gazlı bez kullanarak yanık bölgesini nazikçe temizleyin. Aşırı baskı yapmaktan kaçının.
• • Kabarcıkları Patlatmayın: Eğer kabarcıklar oluşmuşsa, patlatmamaya özen gösterin. Patlatılmış kabarcıklar enfeksiyon riskini artırabilir.
• • Yanık Kremleri veya Merhemler: Doktor tavsiyesi ile yanık kremleri veya merhemleri kullanabilirsiniz. Bu ürünler ağrıyı hafifletebilir ve cildi koruma altına alabilir.
• • Antibiyotik Krem veya Merhem: Doktorunuzun önerisi üzerine, enfeksiyon riskini azaltmak için antibiyotik içeren krem veya merhem kullanabilirsiniz.
• • Yanık Bölgesini Koruyun: Yanık bölgesini temiz ve steril bir gazlı bez veya pansumanla örtmek, enfeksiyon riskini azaltabilir. Bez veya pansumanın yapışkan olmayan bir yüzeyi tercih edilmelidir.

• Eğer Gerekirse Doktora Başvurun: Yanık büyük bir alanı kaplıyorsa, yüzey genişse, kabarcıklar çok fazlaysa veya ağrı şiddetliyse mutlaka bir sağlık profesyoneline başvurun. Ayrıca, ciltte kalıcı hasar veya yara izi riski varsa da tıbbi yardım almak önemlidir.

3. Derece Yanık Nedir? Tedavisi

Üçüncü derece yanık, cildin epidermis (üst tabaka), dermis (alt tabaka) ve deri altı dokusunun zarar gördüğü en ciddi yanık türüdür. Bu tür yanıklarda cilt katmanları harap olmuştur ve cilt genellikle beyaz, kahverengi veya siyah renkte olabilir. Ağrı genellikle hissedilmez, çünkü sinir uçları zarar görmüş olabilir. Üçüncü derece yanıklar acil tıbbi yardım gerektirir. Yanık bölgesi steril bir bezle örtülmeli ve hastaneye gitmek üzere harekete geçilmelidir.

• • Acil Tıbbi Yardım Alın: Üçüncü derece yanıklar ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve hemen acil tıbbi yardım almak önemlidir. 112 veya diğer acil servis numaralarını arayarak profesyonel yardım talep edebilirsiniz.
• • Cilt Değerlendirmesi: Tıbbi profesyoneller, yanığın boyutunu, derinliğini ve yayılmasını değerlendirecektir. Bu değerlendirme tedavi planını belirlemekte önemlidir.
• • Yanık Bölgesinin Temizlenmesi: Yanık bölgesi steril bir şekilde temizlenecek ve gerekiyorsa yabancı cisimler veya kirler uzaklaştırılacaktır.
• • Cilt Grefti: Üçüncü derece yanıkların tedavisinde cilt grefti sıkça kullanılır. Bu işlemde sağlıklı cilt bölgelerinden alınan cilt parçaları yanık bölgesine transfer edilir. Cilt grefti, iyileşmeyi hızlandırmaya ve enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

• Tedavi ve İyileşme Süreci İzleme: Yanık sonrası tedavi ve iyileşme süreci yakından izlenir. Yara bakımı, pansuman değişimi ve enfeksiyon riski kontrol edilir.

• Fizyoterapi ve Rehabilitasyon: Büyük üçüncü derece yanıklar, hareket kısıtlılığına veya cilt kontraktürüne yol açabilir. Fizyoterapi ve rehabilitasyon süreci, ciltin iyileşmesi ve hareketin geri kazanılması için önemlidir.

4. Derece Yanık Nedir? Tedavisi

En ciddi yanık türü olan dördüncü derece yanıklar, cildin yanı sıra alttaki dokuları da etkileyen en ciddi yanık türüdür. Bu tür yanıklarda cildin epidermis (üst tabaka), dermis (alt tabaka), deri altı dokusu ve hatta bazen kas dokusu, kemikler veya iç organlar zarar görür. Dördüncü derece yanıklar nadir görülür ve  ölümcül olabilir. 

• Acil Tıbbi Yardım: Dördüncü derece yanıklar ciddi ve hayati tehlike taşıdığı için hemen acil tıbbi yardım almak gereklidir. En yakın sağlık tesisine başvurmalısınız veya acil servis numaralarını arayarak yardım talep etmelisiniz. Yanık bölgeyi steril bir bezle örtün ve yardımın gelmesini bekleyin.

Hekim Kontrolü Gerektiren Durumlar

Bazı yanık türleri ve durumları, profesyonel bir sağlık uzmanının müdahalesini gerektirir. Özellikle aşağıdaki durumlar hekim kontrolü gerektirir:

• • Yanık bölgesinde kalıcı ağrı veya rahatsızlık hissi varsa,
• • Yanık bölgesinde ciddi şişlik, kızarıklık veya kabarcıklar oluşmuşsa,
• • Yanık yaraları enfekte olmuşsa veya irin varsa,
• • Yanık bölgesinde deri çatlaması, yırtılma veya ciddi yara oluşmuşsa,
• • Yanığın neden olduğu aşırı ağrı veya rahatsızlık devam ediyorsa,

Doktora başvurmaktan ve tıbbi müdahale almaktan çekinmeyin.

Yanıklar Nasıl Değerlendirilir?

Yanıkların değerlendirilmesi, yanığın derecesini, boyutunu ve etkilediği cilt bölgelerini belirlemek amacıyla yapılır. Yanık değerlendirmesi, yanığın türüne, yayılma derecesine ve tedavi ihtiyacına göre tedavi planının oluşturulmasında yardımcı olur. İşte yanıkların değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken bazı faktörler:

• • Yanığın derecesi
• • Yanığın boyutu
• • Etkilenen alanın büyüklüğü
• • Yanığın vücutta hangi bölgeleri etkilediği
• • Yanık bölgesinde kabarcıkların olup olmadığı
• • Cildin rengi ve durumu
• • Yanık bölgesindeki ağrı düzeyi.
• • Yanığın enfeksiyon riski
• • Yanıkla birlikte hastanın genel sağlık durumu
• • Yanığın nedeni
• • Yanığın kaynağı
• • Yanığın türü

Göz önüne alınarak yanığın derececine karar verilir ve gereken tedaviler ve tedavide uygulanacak yöntemler kararlaştırılır.

Yanmalara Karşı Alınması Gereken Önlemler

Yanmaların önlenmesi için alınması gereken önlemler, evde, işte veya günlük yaşamın herhangi bir alanında daha güvenli bir çevre sağlamak amacıyla oldukça önemlidir. İşte yanmalara karşı alınması gereken önlemler:

Sıcak Sıvılar ve Buharlar

• Sıcak sıvıları taşırken dikkatli olun. Özellikle çocukların ulaşabileceği yerlerde sıcak içecekleri veya yemekleri bırakmayın.
• Sıcak sıvıların veya buharın üzerine eğilirken dikkat edin. Buharın yüzünüze veya ellerinize temas etmesini engellemek için özellikle çocuklara öğretin.

Ateş ve Ocaklar

• Ateşin veya ocakların yakınında dikkatli olun.
• Ocak kullanırken tencere saplarını dışarıya doğru çevirin ve alevleri tencere altından taşmaması için kontrol edin.

Sıcak Yüzeyler

• Sıcak yüzeylere dokunmaktan kaçının. Fırın, ütü, ocak gibi cihazlar kullanımdan hemen sonra soğumasını bekleyin.

Elektrikli Cihazlar

• Elektrikli cihazları düzgün şekilde kullanın ve kabloları düğüm yapmayın veya çekmeyin.
• Prizleri aşırı yüklemeden kullanın ve gereksiz elektrik kablosu karmaşasını önleyin.
• Elektrikli ekipmanları suyun yakınında veya ıslak ellerle kullanmaktan kaçının

Kimyasal Maddeler

• Kimyasal maddeleri etiketlerine göre ve talimatlara uygun şekilde kullanın.

• El hijyenine özen gösterin ve kimyasal maddelerle teması engellemek için eldiven kullanın.

Güneş Yanıkları

• Güneş koruyucu ürünler (güneş kremi, şapka, gözlük) kullanarak güneşe çıkmadan önce cildinizi koruyun.
• Güneş ışığı en yoğun olduğu 10:00-16:00 saatleri arasında uzun süreli güneşe maruz kalmaktan kaçının.

Çocukların Güvenliği

• Çocukların erişebileceği tehlikeli bölgeleri güvenli hale getirin. Kullanılmayan elektrik prizlerini kapatın ve sıcak ve kimyasal nesneleri çocukların erişiminden uzak tutun.

Yanıklarda ilk yardım

Yanıkların ilk yardımı, yanığın türüne, derecesine ve boyutuna bağlı olarak değişiklik gösterir.

Kimyasal Yanıklarda İlkyardım

Kimyasal yanıklar, kimyasal maddelerin cilt veya gözlerle temas etmesi sonucu oluşan yanıklardır. Kimyasal maddeler ciltte ve dokularda ciddi hasara neden olabilir, bu nedenle kimyasal yanık durumlarında alınması gereken ilk yardım önlemleri özellikle önemlidir. İşte kimyasal yanıklarda alınması gereken ilk yardım adımları:

• • Kişisel Güvenliği Sağlama: Öncelikle kendi güvenliğinizi sağlayın. Eğer kimyasal maddenin temas ettiği bölgeyi elle müdahale etmeniz tehlikeli ise eldiven veya diğer koruyucu ekipmanları kullanın.
• • Kimyasal Maddeden Uzaklaşma: Kimyasal maddenin temas ettiği bölgeyi hemen akan su altında yıkayın. Bu, kimyasalın deriye daha fazla zarar vermesini engeller. Deriyi 10-20 dakika boyunca bol suyla yıkayın.
• • Gözlere Kimyasal Maddesi Temas Ederse: Eğer kimyasal maddenin göze temas ettiği bir durum varsa, hemen gözleri temiz ve soğuk su altında yıkayın. Gözleri yıkarken göz kapaklarını açık tutarak suyun göze temas etmesini sağlayın. En az 15 dakika boyunca gözleri su altında tutun.
• • Kirlenmiş Giysileri Çıkarma: Kimyasal maddelerle kirlenmiş giysileri hızla çıkarın, ancak cildi daha fazla tahriş etmeden ve zarar vermeden giysileri çıkarmaya çalışın.
• • Acil Tıbbi Yardım Çağırma: Kimyasal yanıklar genellikle profesyonel tıbbi müdahale gerektirir. Eğer kimyasal madde tehlikeli veya aşırı tahriş edici bir madde ise veya ciltte büyük bir alanı kaplıyorsa hemen acil tıbbi yardım almalısınız.

• Kimyasal Maddesinin Tanımını Bilmek: Eğer mümkünse, hangi kimyasal maddenin temas ettiğini belirlemeye çalışın. Bu, tıbbi ekiplere doğru tedavi sağlamak için yardımcı olabilir.

• Yanık Bölgesini Temizleme: Kimyasal madde temasından sonra cildi mümkünse sabun ve suyla temizleyin. Bu, kimyasalın ciltte kalmasını ve tahrişi artırmayı önleyebilir.

Elektrik Yanıklarında İlkyardım

Elektrik yanıkları, elektrik çarpması sonucu oluşan cilt hasarlarıdır. Elektrik çarpması cildi ve iç dokuları ciddi şekilde etkileyebilir. Elektrik yanıklarında alınması gereken ilk yardım önlemleri şunlar olabilir:

• • Elektrik Kaynağını Kesin: Eğer elektrik çarpması sonucu kişi hala elektrik akımının etkisindeyse, öncelikle elektrik kaynağını kesmeye çalışın. Ana şalteri veya devre kesiciyi kapatmak gibi elektrik akımını durdurun.
• • Güvenli Bir Ortam Sağlayın: Elektrik çarpması durumunda, kendinizin ve diğerlerinin güvenliği için tehlikeli bölgeden uzaklaşın.
• • Elektriği Kesmeden Çarpılan Kişinin Yardımına Koşmayın: Elektrik çarpan kişinin yanına koşmayın, çünkü elektrik akımı size de geçebilir. Yardım sağlamak için mümkünse uzun bir cisim (tahta, plastik) kullanarak elektrik akımını kesmeye çalışın.
• • Acil Tıbbi Yardım Çağırın: Elektrik çarpması sonucu ciddi yaralanmalar oluşabileceğinden, hemen acil tıbbi yardım çağırın.

• Solunum ve Dolaşım Kontrolü Yapın: Elektrik çarpması sonucu kişinin solunumu veya dolaşımı durmuşsa, CPR (kalp masajı ve yapay solunum) uygulamak gerekebilir. Ancak bu konuda eğitimli değilseniz, profesyonel tıbbi yardım gelene kadar bekleyin.

Güneş Yanıklarında İlkyardım

Güneş yanıkları, aşırı güneşe maruz kalma sonucu cildin tahriş olmasıyla oluşan yanıklardır. Güneş yanıkları genellikle kızarıklık, ağrı, şişme ve bazen kabarcıklarla kendini gösterebilir. İşte güneş yanıklarında almanız gereken ilk yardım adımları:

• • Güneşten Uzaklaşın: Hemen gölgeye geçin veya kapalı bir alana girin. Güneş ışınlarından korunmak yanığın daha fazla kötüleşmesini önler.
• • Soğuk Su İle Soğutun: Hafif güneş yanıklarında, ılık veya soğuk su altında hafifçe yıkayarak cildi serinletebilirsiniz. Duş almak veya bir havluyla ıslak kompres uygulamak da faydalı olabilir.
• • Cildinizi Nemlendirin: Hafif losyon veya nemlendirici krem kullanarak cildi nemlendirebilirsiniz. Ancak parfüm veya renklendirici içermeyen, hipoalerjenik ürünleri tercih etmelisiniz.
• • Kabarcıkları Patlatmayın: Eğer kabarcıklar oluşmuşsa, bunları patlatmamaya özen gösterin. Patlatılan kabarcıklar enfeksiyon riskini artırabilir.
• • Hafif Bezle Örtün: Yanık bölgeleri hafif ve pamuklu bir giysiyle örterek cildi güneş ışınlarından koruyabilirsiniz.

• Sıvı Kaybını Önleyin: Bol su içmeye ve serin yerlerde dinlenmeye devam edin. Sıvı kaybını önlemek önemlidir.

• Eğer Gerekirse Tıbbi Yardım Alın: Güneş yanığı şiddetli ise, büyük bir alanı kaplıyorsa veya kabarcıklar oluşmuşsa, tıbbi yardım almak önemlidir.

Yanık Sonrası Travma ile Başa Çıkma

Yanık sonrası travma, hem fiziksel hem de duygusal olarak zorlayıcı bir deneyimdir. Bu nedenle uzman yardımı gerektirir. Bir psikolog, psikiyatrist veya danışmanla görüşerek duygusal desteğe ulaşabilirsiniz.

Uzak Durulması Gereken Uygulamalar

Yanık tedavisi sırasında bilinçsizce veya yanlış uygulanan bazı yöntemler, iyileşme sürecini olumsuz etkileyebilir ve riskleri artırabilir. İşte yanlış yanık tedavisi olarak kabul edilen bazı uygulamalar:

• Diş Macunu veya Yağ Sürmeyin.

• Sıvı Çikolata veya Bal Sürmeyin

• Tütsü, Kül veya Çamura Batırmayın.

• Çok Soğuk veya Sıcak Su Uygulamayın.

• Alkol veya Temizlik Maddesi Kullanmayın.

• Yarayı Kanatmayın veya Kazımayın.

• Yanık Alanına Yapışan Giysiyi Zorla Çıkarmayın.

• Kabarcıkları Patlatmayın.

• Çok Sık Bandaj Değiştirmeyin.

• Kendi Kendine İlaç Tedavisi Uygulamayın.