Çocuk Nefrolojisi

Çocuk sağlığı hastalıklarının yan ana dallarından birisi çocuk nefrolojisidir.  0-18 yaş aralığındaki çocukların böbrek hastalıkları ve üriner sistem hastalıklarının tetkik, tanı ve tedavisini yapan tıp bölümüdür. Böbreklerin başlıca görevleri vücuttaki su dengesini sağlamak, kandaki zararları toksin ve maddeleri idrar yoluyla dışarı atmak, vücuttaki elektrolit dengesini sağlamaktır. Üriner sistem ise üreter, mesane ve üretradan oluşan bir sistemdir. Çocuk nefrolojisi tıp bölümünde bu böbrek ve üretra ile ilgili hastalıkların ve rahatsızlıkların tanı ve tedavisi yapılır.

Çocuk Nefrolojisi Hangi Hastalıklarla İlgilenir?

• Çocuklarda idrar kaçırma

• Böbrek parankim hastalıkları

• Ailesel Akdeniz ateşi (FMF)

• Nefrotik sendrom

• Böbreklerde oluşan kistler ve diğer tür oluşumlarla ilgili hastalıklar

• Böbrek yetmezliği ve akut, kronik böbrek yetmezliği

• İdrarda bakteri

• Glomerüler hastalıklar (nefrit)

• İdrar reflüsü

• Böbrek anomali

• Böbrek tutulumları

• Periton diyalizi

• Hemodiyaliz

• Romatizmalı hastalıklar

• İdrar yolundaki taşlar

• Damar iltihabı (vaskülitler)

Tüm bu hastalıkların yanında böbrek ve üriner sistemle ilgili hastalıklarda çocuk nefrolojisi bölümüne dahildir. Bu hastalıklarda öncelikle mikrobiyoloji ve biyokimya laboratuvarlarında kan ve idrar tahlilleri yapılır. Gerekli görülmesi durumunda ise radyoloji de diğer görüntüleme tetkikleri yapılarak tanı konulur ve hastalık için tedaviye başlanır.

Çocuklarda İdrar Kaçırma

Enürezis nokturna yani bilinen adıyla idrar kaçırma mesane kontrolünün kaybı olarak nitelendirilmektedir. Bu hastalıktan söz edebilmek için 5 yaş altındaki çocukların gece veya gündüz ayda 2 kereden fazla altına kaçırması gerekmektedir. İdrar kaçırma kız çocuklarında daha erken yaşlarda son bulurken erkek çocuklarda bu süre biraz daha artmaktadır. Çocuklar genelde 2-4 yaş aralığında mesane kontrolünü öğrenmeyi tamamlamış olması gerekir. Ancak bu hastalıktaki çocuklarda mesane gelişimi yavaş olduğundan 7-8 yaşlarına kadar altına kaçırabilirler. Çocukların 3 yaş altında altına kaçırma oranı %40, 4-5 yaşlarında %30, 6-7 yaşlarında ise %10’a düşmektedir.

Çocuklarda idrar kaçırmanın birçok sebebi bulunmaktadır. Bu durum fizyolojik olabileceği gibi duygusal da olabilmektedir. Gece altına kaçıran çocukların %90’ı fizyolojik nedenlerle bu durumu yaşamaktadır. Her iki durumda da bir çocuk nefrolojisi doktorunun muayenesi gerekebilir. İdrar kaçırmanın gece ve gündüz olmasında sebepler farklılık göstermektedir.

Çocuklarda Gece İdrar Kaçırma Nedenleri

• Genetik faktörler: Hem anne hem babanın çocuklukta idrar kaçırma durumu olmuşsa çocukta da bu durum %80 ihtimalle olabilmektedir.

• Yorgunluk ve obezite

• Mesanenin tam olarak gelişememesi

• Küçük mesane

• İdrar yolu enfeksiyonları

• Duygusal problemler

• Diyabet

• Kabızlık

• Böbrekler de ve idrar yollarında doğuştan gelen yapısal bozukluklar

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB)

• Mesanenin gece çok fazla aktif kasılması

Çocuklarda Gündüz İdrar Kaçırma Nedenleri

• Kaygı problemi
• Çok fazla sıvı tüketimi ve kafeinli, gazlı içecekler içilmesi
• Küçük mesane
• İdrar yolu enfeksiyonu veya yapısal bozukluklar
• Kabızlığın mesane üzerindeki baskısı
• Tuvalette tüm idrarı yapmamak

Gibi nedenler çocuklarda idrar kaçırmaya neden olmaktadır. Halk arasında çoğu idrar kaçırma psikolojik olarak nitelendirilse de bu oran çocuklarda sadece %10’dur. Diğer yüzdelik kısımda ise fizyolojik sebepler vardır ve çocuk nefrolojisi doktorları tarafından tedavi edilmesi gerekir.

Ailesel Akdeniz Ateşi (FMF)

Ailesel Akdeniz Ateşi kalıtsal bir hastalık olup genelde Akdeniz kıyısına yakın yaşayan kişilerde görünür. FMF en büyük belirtisi karın zarındaki iltihaplanma nedeniyle karındaki şiddetli ağrılardır. Bu ağrılar 3 güne kadar sürebilmektedir. Ağrıyla birlikte ateş, karında batma hissi, eklem ağrıları, ayak bileklerinde kızarıklık da görülebilmektedir. Ailesel Akdeniz Ateşi, karındaki şiddetli ağrı nedeniyle apandisit patlamasına benzetilip karıştırılmaktadır. FMF hastalarına genellikle çocukluk çağlarında tanı konulur. Bu nedenle FMF hastalığına çocuk nefrolojisi doktorları bakar.

Ailesel Akdeniz Ateşi Belirtileri

• Karın ağrısı
• Ateş
• Nefes alırken göğüste ağrı
• Eklem iltihaplanmaları nedeniyle eklemlerde şişlik ve ağrılar
• İshal ve kabızlık
• Deride kızarıklık ve dökülmeler (genelde dizden aşağısında görülür)
• Şişmiş testis torbası

FMF hastalığının teşhisi klinik bulgular, laboratuvar testleri ve hastanın bu hastalığı taşımasında genetik faktörler göz önünde bulundurularak tanı konulmaktadır. Bu belirtiler genelde çocukluk yaşlarında görülmeye başlar. Yetişkin kişilerde bu hastalığın çıkma olasılığı pek bulunmamaktadır. Ailesel Akdeniz Ateşi hastalığının iyileşmesi, henüz mümkün değildir. Ancak bu hastalıktaki kişilerin sürekli kullanmaları gereken ilaçlar vardır. Hastalık her ne kadar ölümcül sonuçlara neden olmasa da ilaçların alınmaması böbrek yetmezliğine sebep olmaktadır.

Glomerüler Hastalıklar (Nefritler)

Böbrekler kanı süzerek bir gün içerisinde yaklaşık 2 litre su çıkarırlar. Nefrit hastalığı böbreğin kan süzen filtrelerinin iltihaplanarak işlev görmemesidir.  Akut nefrit aniden ortaya çıkar, ciddi tedavi gerektirmesine karşın kısa sürede tedavi edilir. Kronik nefrit ise uzun bir zaman diliminde yavaş yavaş ortaya çıkar ve tedavisi daha uzundur. Nefrit hastalığına üst solunum enfeksiyonları, yüksek tansiyon, bazı enfeksiyonlar, diyabetik böbrek hastalığı, hepatit gibi hastalıklar neden olabilmektedir. Nefrit hastalığı ciddi bir hastalıktır ve tedavi edilmediğinde böbrek yetmezliğine sebep olmaktadır. Bu neden aşağıdaki belirtileri çocuklarında gözlemleyen ailelerin kesinlikle bir çocuk nefrolojisi doktoruna gitmeleri gerekir. Nefrit hastalığında risk grubundakiler çok fazla antibiyotik ilaç kullananlar, idrar yolu ameliyatı geçirenler, bağışıklık sistemi ile alakalı hastalıklara sahip olmak ve ailede böbrek hasatlığı genetiği bulunanlardır.

Nefrit Hastalığının Belirtileri

• İdrarın kanlı olması, idrar renginin pembe veya koyu kahverengi olması
• Köpüklü idrar
• Mide bulantısı, kusma
• Yüz ve bacaklarda şişlikler
• İdrara sık çıkma hissi, idrar yaparken yanma ve ağrı hissi
• Ateş
• Yüksek tansiyon
• Öksürük ve nefes darlığı
• Böbreklerde ağrı
• Baş ağrısı
• Boğaz ve deri yüzeyinde enfeksiyonlar

Gibi belirtileri bulunur. Hastalık genelde 10 günlük tedavinin ardından hafiflemeye başlar. Hastalığı daha ağır şekilde geçirenlerde ise bu süre uzayabilmektedir. Nefrit hastalığı geçiren çocukların %90 yatarak tedavi olduklarında iyileşmektedirler. Nefrit rahatsızlığı geçiren çocukların tedavi süresince yatmaları önemlidir. Çünkü yatar pozisyonda böbrekteki kan akışını kolaylaştırır ve çocukların iyileşme süreleri kısalır.

Vaskülitler (Damar Hastalığı)

Vaskülitler damar duvarlarında meydana gelen inflamasyon, hasar, tıkanma daralma gibi nedenlerle çoklu organ yetmezliğine neden olan hastalıktır. Yani kısacası kan damarlarındaki iltihaplanmadır.

Vaskülitler nadir görülen bir hastalık türüdür. Belirtiler ve semptomlar değişkenlik gösterdiğinden tanısı zor konulan bir hastalıktır. Çocukların bu hastalığın belirtilerini göstermeleri durumunda en kısa süre içerisinde mutlaka çocuk nefrolojisi doktoruna götürülmeleri gerekir. Vaskülitler primer (nedeni bilinmeyen) ve sekonder (nedeni bilinen) vaskülitler olarak iki ayrı dalda işlenir.

Vaskülitler Şu Hastalıkları Kapsar

• Behçet Hastalığı
• Temporal Arterit (dev hücreli)
• Takayasu Hastalığı
• Paliarteritis Nodoza (PAN)
• Burger Hastalığı
• Mikroskopik Polianjiit
• Sekonder Vaskülit

 Vaskülitlerin Belirtileri

• Hastaların hemen hemen hepsinde ateş ve halsizlik görülür.
• Gözle görülür kilo kayıpları, iştah kaybı,
• Ciltte görülen lezyonlar,
• Hipertansiyon,
• Yumuşak doku ödemleri,
• Diz ve ayak bileklerinde şişlik,
• Hafif felç,
• Kas ve eklem ağrıları,
• Kansızlık

Gibi belirtilere rastlanır ve tedavisi aksatılmaması gereken bir hastalıktır. Vaskülitler, çocuk nefrolojisi tıp dalının alanına girmektedir. Tanı ve tedavileri nefrologlar tarafından yapılır. Tanıda belirli kan testleri ve laboratuvar tetkikleri yapılır. Bunun yanında damar anjiyosu ve biyopsi alınması gibi işlemlerde yapılarak hastalığın tanısı konulur.

İdrar Yolu Taşları

Böbrek ve idrar yollarında yeme alışkanlıkları ve genetik olma sebebiyle taşlar oluşabilir. Bu taşlar çoğunlukla böbrekte oluşurken bazı durumlarda mesanede de oluşabilmektedir. Böbrek veya mesane taşları kadınlara nazaran erkeklerde görülme oranı daha yüksektir. Böbrek taşları sabit durduğunda herhangi bir belirti göstermeyebiliyor. Fakat mesane ve idrar yollarındaki taşlar idrar çıkışını kapatır ve mesaneye baskı uygular. Bu baskı böbrekte basınca sebep olur ve böbrek işlevini yerine getirmeyebilir.

İdrar Yolu Taşlarının Belirtileri

• Böbreklerde, karında ve belin alt kısımlarında ağrılar
• Bulantı ve kusma
• İdrar yaparken yanma hissi
• İdrar da görülen kan

Vücuttaki taşlar günümüzde basit bir ultrason veya tomografiyle tespit edilmektedir. Taş kırma operasyonları yeni teknolojilerle çocuk nefrolojisi doktorları tarafından kolaylıkla yapılmaktadır. Lazerle taş kırma, ESWL, üretereskopi gibi işlemlerle açık cerrahi işlemlere gerek kalmadan taş tedavisi yapılmaktadır.

İdrar Yolu Taşlarında Tedavi Yöntemleri

Taşların teşhisi yapıldıktan sonra kendiliğinden düşülebilecek taşlar için ilk olarak ilaçlı tedavi uygulanır. Kendiliğinden düşmeyen taşlar ve düşülemeyecek bölgede olan taşlar için ise diğer yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler arasında en yaygın olarak kullanılanı taş kırma (ESWL) yöntemidir.

Taş Kırma (ESWL)

Bu yöntemle dışarıdan vücuda basınç dalgaları gönderilir. Bu basınçla vücuttaki taşlar parçalanarak vücuttan atılabilecek küçüklüğe getirilir. Kum haline gelen bu taşlar idrar yoluyla kendiliğinden dışarı atılır. Günümüzde çocuk nefrolojisi doktorları tarafından en çok kullanılan taş kırma yöntemidir. Bunun sebebi ESWL yönteminde cerrahi herhangi bir işlem bulunmayıp tamamen ağrısız bir operasyondur.

ESWL yönteminin uygulanıp uygulanmayacağı doktor tarafından karar verilir. Çünkü diyabet, idrar yollarındaki tıkanıklıklar, kanamalar gibi bazı durumlarda bu yöntem uygulanmamaktadır.

Perkütan Nefrolitotomi (PNL)

ESWL de sonuç alınamayan büyüklükteki taşların kırılmasında bu tedavi uygulanır. Bu yöntemde kapalı yoldan vücutta küçük kesiler atılarak taşlara ulaşma yöntemidir. Açılan küçük keşiden bir kanal oluşturularak buraya nefroskop denilen kamera ile taşlara kadar inilir ve taşın yapısı ve büyüklüğü net bir şekilde görülür. Bu yöntemle çocuk nefrolojisi doktorları cerrahi işleme gerek kalmadan taşları kırıp kanallardan çıkarmaktadırlar.

RIRS

Bu yöntemde 3 mm çapınca ışıklı bir görüntüleme aletiyle üretraya girilir, buradan mesaneye geçilir. Daha sonra üretere girilerek buradaki taşlar görüntülü cihazla görülür. Kullanılan aletin içerisinden lazer kırıcı geçirilerek buradaki taşlar parçalanır. Büyük taşlar vücuttan açılan kanal sayesinde çıkarılır. Görüntüleme cihazıyla incelenen üreter, böbrek ve mesanede herhangi bir kitle ile karşılaşıldığında burada kazıma yapılarak kitle giderilir. Biyopsi için de parça alınarak işlem tamamlanır.

Bu yöntemlerle sonuç alınamayan taş operasyonlarından sonra açık cerrahi işlemle, taşlar olduğu bölgeden alınırlar. Günümüzdeki gelişen teknolojilerle çocuk cerrahisi doktorlarının açık taş alma ameliyat oranları oldukça düşmüştür.

İdrar Yolu Enfeksiyonları

İdrar yolu enfeksiyonları, mesanede, idrar yollarındaki herhangi bir yerde ve üretrada oluşan iltihaplanmadır. Bu enfeksiyonların sebebi çoğunlukla bağırsak bakterileridir. İdrar yolu enfeksiyonları çocuklarda en çok görülen hastalıklarda ikinci sırada yer almaktadır. Kız çocuklarında erkek çocuklardan daha fazla görülür.

İdrar yolu enfeksiyonları etkilediği yere göre farklı olarak isimlendirilir. Mesanede oluşan enfeksiyonlara sistit denilir. İdrarın mesaneden böbreklere doğru yukarı çıkıp böbreklere enfeksiyon oluşturmasına da piyelonefrit denilir. İdrarı dışarı atan tüpün iltihaplanmasına da üretrit denilir. İdrar yolu enfeksiyonları çocuklarda sıklıkla görülen bir hastalıktır ve çocuk nefrolojisi bölümü doktorları tanı ve tedavisini yapmaktadır.

İdrar Yolu Enfeksiyonunun Belirtileri

• İdrar sırasında ağrı ve yanma
• İdrara normalden sık çıkma
• İdrarda görülen kan
• İdrarda kötü koku
• Ateş
• Bulantı ve kusmanın yanında halsizlik
• Piyelonefrit iltihaplanmalarda böbreklerde ağrı ve hassasiyet
• İdrar debisinde azalma

Bu belirtilerde en belirgin ve sık olanı idrarda yanma hissedilir. Diğer belirtiler herkeste görülmeyebilir.

Romatizmal Hastalıklar

Romatizmal hastalıklar, eklemlerde iltihaplı sıvı birikmesi olarak açıklanmaktadır. Yetişkinlerde görülen bir hastalık olarak bilinse de son yıllarda çocuklarda görülme sıklığı artmıştır. 3-4 aylık bebeklerde bile görülebilen bu hastalıklar 18 yaş altı çocuklarda görülme sıklığı giderek artmaktadır. Çocuklarda erken tanı ve tedavisi yapılmadığı taktirde kalıcı bir hastalık olabilmektedir. Romatizmal ağrılar, büyüme ağrısıyla çok sık karıştırılmaktadır. Bu hastalığın belirtisi olan çocuklarda büyüme ağrısıyla ayırt edebilmek adına çocuk nefrolojisi doktoruna görünmekte fayda vardır. Özellikle çok sık tekrarlayan ve sebebi belli olmayan ateşlerde bu durumda araştırılmalıdır.

Romatizmal Hastalıkların Belirtileri

• Eklemlerde ağrı
• Eklem yerlerinde şişlik
• Çocuklarda hareket kabiliyetlerinde düşüş
• Genetik faktörler

Gibi etkenler romatizmalı hastalıkların habercisi olabilir. Erken tanı ve tedavi eklemlerin hasar görmemesi ve kireçlenmeyi önlemek açısından oldukça önemlidir.