Uyku, fiziksel ve zihinsel sağlığımız için her gün yenilememiz gereken hayatımızın en az üçte birlik bir kısmını kapsayan oldukça önemli olan aktif bir dönemdir. Uyku bozuklukları yaşam kalitesinde azalma yaşanmasına ve kişinin sağlık sorunlarına sebep olabilmektedir. Yaklaşık olarak bilinen 85 adet uyku bozukluğu hastalıkları bulunmaktadır. Uyku bozuklukları günlük hayatta trafik kazaları, iş kazalarına sebep vermesi ile de halk sağlığı problemidir. Bazı uyku bozuklukları uykuya dalma sürecinde ve uykuyu sürdürme sürecinde zorluk yaşanmasına sebep olabilmektedir. Bu sebeple uyku bozuklukları sabahları aşırı uykuya sebep olmaktadır. Vücudun biyolojik saatinde problem olması kişinin günün yanlış saatlerinde uykulu bir halde olmasına sebep olabilmektedir. Uyurgezerlik, uykuda altına kaçırma, kabus görmek ve çeşitli diğer problemler de uykuyu kesintiye uğratabilmektedir. İleri boyutta olan uyku bozuklukları ise hayatı tehdit edici boyutlara kadar gidebilmektedir.
Uykuda Solunum Bozuklukları
Uykuda solunum bozuklukları hastalık grubunda en sık görülmekte olan uyku sırasında solunum durmasıdır. Yani Obstrüktif Uyku Apne Sendromu olarak da adlandırılmaktadır. Bu hastalık da en sık görülen belirti horlamaktır. Horlama uyku halinde gürültülü bir şekilde belirmektedir. Horlamanın boyutu aynı yatakta uyuyan, aynı evde bulanan hatta komşuları bile rahatsız edecek seviyeye gelebilmektedir. Bunun sebebi uyku esnasında boğaz kısmında daralma meydana gelmesidir. Bunun haricinde ise damak yapısı, küçük dil, boğazda bulunan bademcikler gibi boğaz kısmında daralmaya sebep olan faktörler haricinde alkol ve sigara tüketimi, aşırı kilolar, aşırı yorgunluk ve uykusuzluk da horlamaya sebep olabilmektedir. Ayrıca horlamak yaş artması ile de meydana gelebilmektedir. Horlamaya sebep olan boğaz kısmındaki daralmalar havayolunda tamamen tıkanıklığa ve nefesin kesilmesine ( apne ) yol açmaktadır.
Uykuda Solunum Durması Hastalığı ( Obstrüktif Uyku Apne Sendromu )
- Uyku esnasında boğaz kısmındaki tıkanıklıklar sebebi ile tekrarlanan solunumsal bozukluklar nedeni ile gelişmektedir. ( Apne : nefes durması )
- Uyku esnasında solunum halinin tamamen durması ya da önemli bir ölçüde kesintiye uğraması sebebi ile uyku da bölünmelere ve kanda ki oksijen oranlarında düşmeye sebep olmaktadır. Solunum alınamaması ile de uyku sonlanmaktadır. Uyandıktan sonra solunum tekrar başlar. Uyanıklık hali sinir sisteminde verilen uyarılara, ilgili olan sinir sisteminin kalp ve damarlar üzerinde bulunan etkili kan basıncı yükselmesine sebep olur. Uyku halinin bozulması cinsel işlevleri ve metabolizmayı da engellemektedir. Bu sebeple uykuda solunum durması hastalığı vücuttaki diğer sistemleri de etkileyen ciddi bir uyku bozukluğudur.
- Bu hastalığa sahip kişiler de sıklıkla gürültü çıkaracak şekilde horlarlar, sabah uyandıklarında uykularını alamamış ve dinlenememiş bir şekilde uyanırlar. Uykusuzluk sebebi ile de zihinsel yetilerinde bozulmalar, gün içerisinde uykusuzluk gibi şikayetler yaşamaktadırlar.
- Aşırı kiloluluk hali, boğazda daralmaya sebep olan nedenle, akşam vakitlerinde alkol tüketimi ve bazı ilaçlar uyku halinde solunum durmasını ağırlaştırmaktadır. Reçetesiz ilaç kullanımı ve uyku bozuklukları altında yatan sorunu bilmeden uyku ilaçları kullanmak zararlı olabilmektedir.
- Obstrüktif Uyku Apne Sendromu ( Uykuda Solunum Durması Hastalığı ) tanısının koyulabilmesi için uyku laboratuvarlarında solunum kaydı ve uyku kaydının yapılarak incelenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte basınç tedavisi uygulanacak kişilerde tedavisin düzenlenmesi amacıyla da uyku laboratuvarlarında çeşitli çalışmalar yapılması gerekmektedir.
Özetle bu hastalık yaşam kalitesini ve yaşam süresini kısaltan ciddi bir halk sorunudur. Hem hasta sağlığı hem de toplum sağlığı için uygun bir şekilde tanınmalı ve tedavi edilmelidir.
Uykusuzluk
Uyku haline dalma ve uykuyu sürdürmede güçlük çekme yani uykusuzluk olarak adlandırılan bu problem toplumumuzda her 3 kişinin 1 tanesinde görülen oldukça yaygın bir problemdir. Her yaş grubunda görülebilmektedir. Uykusuzluk sorunu olan kişiler bir gece, iki gece hatta bir hafta, bir ay belki daha fazla uykusuzluk çekmektedir. Uykusuzluk problemi en sık olarak kadınlarda ve ileri yaş grubundaki kişilerde görülebilmektedir.
Uyum Bozukluğuna Bağlı Olan Uykusuzluk
Uyum bozukluğuna bağlı olan uykusuzluk birkaç gün sürebilen uyku haline dalma ve uykuyu sürdürme sorunudur. Bu uyku bozukluğu 3 aydan daha kısa sürmektedir. Bu tip olan uyku bozuklukları genel olarak stres altında veya heyecanlı iken oluşur. Çocuklar okulların açılmasına yakın uykularında çok sık bir şekilde dönmeye ve hareket etmeye başlarlar. Uykusuzluk problemi bir sınav öncesi ya da bir spor aktivitesi öncesinde de başlayabilir. Yetişkinler için ise bir iş toplantısı, aile ya da arkadaşlar ile yaşanan herhangi bir problem sonucu ortaya çıkabilmektedir. Kişiler yaşadıkları ortamdan uzaklaştığında da uyku bozuklukları yaşayabilirler. Stresli olan durumların sona ermesi veya kişinin bulunduğu ortama uyum sağlaması ile uyum bozukluğuna bağlı olan uykusuzluk son bulmaktadır.
Kronik Uykusuzluk
Kronik uykusuzluk problemi en az 1 aya kadar sürmektedir. Uykusuzluk problemi yaşayan çoğu kişi uykusu hakkında endişelenmektedir. Fakat bütün uyku problemlerini uykuya dair bir endişeye bağlanılmamalıdır. Bir uyku uzmanı uykusuzluk probleminin nedeninin veya nedenlerinin çözülmesinde yardımcı olabilir, etkin tedavi önerebilmektedir.
Öğrenilmiş ( Psikofizyoloji ) Uykusuzluk
Stresli olduğunuz dönemlerde uykunuz daha kötü bir hale geliyor ise gün içerisinde ki performansınızın kötü olabileceği hakkında endişelenirsiniz. Yatma saatlerinde uyumak için ekstra bir çaba harcayabilirsiniz. Bu çaba ise uykunuzun daha kötü bir hale gelmesine sebep olabilmektedir. İlerleyen zamanlarda yatağınıza girmeden uyuma probleminizi hatırlamaya başlarsınız. Pijama giymek, yatağa yatmak, ışıkları kapatmak uykunuzun daha da açılmasına sebep olabilmektedir. Öğrenilmiş uykusuzluk problemi yaşayan kişiler gün içerisinde herhangi bir yerde herhangi bir saatte uykuya dalabilirler. Koltukta, televizyon izlerken, gazete okurken ya da araba kullanırken uykuya dalabilirler. Bu sorunun tedavisinde uykuyu kötü hale getiren şeyleri öğrenmeme ve bir uyku düzenine sahip olma yer almaktadır.
Uyku Bozukluklarına Neler Sebep Olabilmektedir?
Uyku bozuklukları bir çok faktöre bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir.
Psikolojik Faktörler
Uykusuzluk eğilimi: Bazı insanlar stresli oldukları dönemlerde diğer insanlara göre daha kolay uyku bozukluğu yaşayabilirler. İnsanın uyku bozukluğu geliştirmeye yatkın olması ve bu sürecin uzun sürmeyeceğini bilmesi uyku bozukluğu yaşaması halinde onunla baş etmesi açısından faydalıdır.
Kalıcı Stres: Ailevi problemler, önemli bir hastalığı bulunan yakınlarının olması, istediği verimin elde edilemediği iş ortamında olmak uyku bozukluklarında etkili olmaktadır. Stres ile başa çıkmayı öğrenmek uyku bozukluğunuzu düzeltmede işe yaramaktadır.
Yaşam Tarzı
Uyarıcılar: Kafein kişileri uyanık tutmaktadır. Gece saatlerinde kahve ya da kafein içeren bir şey içerseniz uykuya dalma süreciniz etkilenmese bile daha az dinlenme hissi yaşarsınız. Nikotin içeren maddeler de kişileri uyanık tutmaktadır. Sigara kullanan kişiler kullanmayan kişilere oranla daha geç uykuya dalmaktadır. Bir çok ilaç içerisinde de uyarıcı madde bulunmaktadır.
Alkol Tüketimi: Uyku öncesi içilen bir bardak alkolün sizi uykuya daldıracağını düşünebilirsiniz. Fakat alkol çabuk uyku haline dalmanızı sağlamakla birlikte uyku boyunca sürekli uyanmanıza sebep olmaktadır.
Çalışma saatleri: Vardiyalı olarak çalışan kimselerde uyku bozuklukları yaşama olasılığı daha fazladır. Bu problem genel olarak çalışma saatleri sık sık değişen kişileri kapsamaktadır. Ayrıca sabah erken saatlerde ve gece saatlerinde çalışan kişileri de kapsamaktadır. Hafta sonları da programların sabit tutulması gerekmektedir. Bu rutin vücudunuzun belirli zamanda uyumanıza ve diğer sürelerde uyanık bir şekilde kalmanıza yardımcı olmaktadır. Bir rutine sahip olmak her sabah aynı saatlerde uyanmak gibi önem taşımaktadır.
Egzersiz: Sakin bir yaşam tarzının ve dinlenmenin uyumaya faydası olduğu düşünülebilir. Fakat hiç egzersiz yapmayan ya da az egzersiz yapan kişilerin uykuya dalma süreci daha zorludur. Egzersiz yapmak uyku sağlığı için faydalı bir aktivitedir. Egzersiz için en iyi saatler öğle saatleridir.
Uyku Hapları: Bu tür ilaçlar doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Bazı uyku ilaçları sürekli kullanıldığı taktirde etki etmemeye başlamaktadır. Bu sebeple de uyku haplarını kontrolsüz bir şekilde bırakmak yaşanılan uyku bozuklukları daha kötü hale gelebilmektedir. Bu tür sorunlarda uyku ilaçları yavaş yavaş kademe kademe bırakılmalıdır.
İyi Uyku Hijyeni Nasıl Olmalıdır?
Uykunun geldiğini hissedilmeden yatağa girilmemelidir. Yatma saatinde uykunuz gelmemişse kitap okuma gibi aktiviteler yaparak kendinizi rahatlatabilirsiniz.
20 dakika uyumaya çalışıp uyuyamadıysanız yatağınızdan çıkın. Rahatlamanıza yardımcı aktiviteler yapın. Mümkünse başka bir odaya geçmelisiniz.
Her gün aynı saatte kalkma rutinini oluşturun.
Düzenli olarak bütün gece uykusuna sahip olmaya çalışmalısınız. Günlük size yetecek dinlenme hissi verecek kadar uyumalısınız.
Gün içerisinde uyumaktan kaçınmalısınız. Uyuyacak iseniz 1 saatten uzun tutmamalısınız.
Düzenli bir program dahilinde yaşayın.
Yatağınızı yalnızca uyuma ve cinsel aktiviteler amacıyla kullanmaya çalışın.
Öğle yemeğini yedikten sonra mümkünse kafein içeren şeyler tüketmeyin.
Uyuma öncesi alkol tüketimi ve sigara tüketiminden kaçının.
Yatak odanız karanlık, sessiz ve hafif bir soğuk olacak hale getirin.
Uyku bozuklukları şikayetlerinden olabildiğince uzak kalmak için iyi uyku hijyenine dikkat edilmesi gerekmektedir.