Covid-19 solunum yolu enfeksiyon hastalığı olup hastalarda psikolojik, fiziksel ve solunumsal işlevsel bozukluklara yol açmaktadır. Önemli derecede bulaşıcı solunum yolu enfeksiyon hastalığı olan covid 19 un tedavisi, klinik özellikleri ve Covid-19'dan sonraki korunma yolları tam belirlenmemiştir. Her gün bu konu ile ilgili sürekli olarak araştırma yapılmakta ve bu konuyla ilgili el edilen deneyimler, bilgi birikimi sürekli olarak artmaktadır.
Covid 19 Sonrası Solunum Bozuklukları
Bununla birlikte, Covid-19 enfeksiyonu geçiren hastalarda özellikle fiziksel işlev bozukluğu ve solunumsal işlev bozukluğu ortaya çıkabilir. Genellikle uzun bir süre yoğun bakımda kalan Covid-19 hastalarında yürüme, kas kuvvetinde azalma, denge fonksiyonlarında bozulma, kalp ve akciğer kapasitelerinde azalmalar ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden yoğun bakımda uzun süre kalan enfeksiyon covid-19 enfeksiyonu geçirmiş olan hastaların daha sonra Covid19 sonrası tedavi yöntemlerinin uygulanmasına ihtiyaç vardır. Özellikle fizik tedavi ve rehabilitasyon yaklaşımı oldukça yararlı olacaktır. Bu sebeple covid-19 enfeksiyonu hastalığına geçiren hastaların daha sonra hem fiziksel hem de solunum fonksiyonlarını geri kazanmaları için fizik tedavi programlarına katılmaları önerilmektedir.
Covid 19 Sonrası Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Bilimsel araştırmalar mutlaka rehabilitasyonun gerekli olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, Covid-19 enfeksiyonu geçiren hastaların ne kadar hastanede kaldığına bakılmaksızın uzun vadede bu hastalığın etkileri olduğuna dair kanıtlar olduğu için mutlaka tedavi yöntemlerinde rehabilitasyon ve fizik tedavinin benimsenmesi önemlidir.
Covid 19 sonrası tedavi kapsamında uygulanan fizik tedavi ve rehabilitasyon programı üç gruba ayrılır:
- Pulmoner akciğer rehabilitasyon
- Kardiyak kalp rehabilitasyon
- Denge kuvvet rehabilitasyon
Covid-19 Sonrası Solunum ve Rehabilitasyon Hizmeti
Covid-19 hastalığını geçiren hastalara Covid 19 sonrası tedavi kapsamında daha sonra kişiye özel bir rehabilitasyon hizmeti verilmesi gerekmektedir. Çünkü bu hastalıktan sonra yorgunluk ve nefes darlığı uzun süre devam etmektedir. Aynı zamanda nefes darlığı hastaların yaşam kalitesini düşürür. Covid-19 hastalığını geçiren kişiler hastalıktan sonra solunumlarının kapasitelerini artırma ihtiyacı hissederler. Bu hastaların solunum kapasitelerini arttırmak için ve aynı zamanda yorgunluk ve halsizliklerini azaltmak amacıyla rehabilitasyon hizmetleri tavsiye edilir.
Covid 19 Rehabilitasyon Programı
Solunum rehabilitasyon hizmeti nedir? Solunum rehabilitasyon hizmetlerinde Covid-19 hastalığını geçiren hastaların hastalıklarına göre planlanan bir program yer almaktadır. Ayrıca kişilerin günlük yaşam kalitesini artırmaya ve nefes alıp vermesini daha kolay yapmaya yönelik tedavi planı hedeflenmektedir. Solunum rehabilitasyon hizmeti kişilerin rahat nefes alıp vermesini amaçlamaktadır. Solunum rehabilitasyon tedavisi ile hastaların solunum kasları güçlendirilmelidir. Bununla birlikte, egzersiz uygulamaları yapılmaktadır ve yaşam kalitesi arttırılır. Bu tedavinin amacı Covid-19 hastalığının kalıcı hasarlarını azaltmaktır. Hastanın günlük yaşam aktivitesini normal ideal bir şekilde gerçekleştirmesini sağlamaktır.
Covid 19 Pulmoner Rehabilitasyon
Kısaca PR olarak adlandırılan Pulmoner Rehabilitasyon tedavisi yöntemi hastaya özgü planlanmaktadır. Egzersiz, eğitim, davranış değişikliklerini kapsamaktadır. Bununla birlikte, hastaların hem fiziksel hem de psikolojik sorunlarını iyileştirmeyi hedeflemektedir. Bu tedavi yöntemi, solunumu etkileyen akciğer hastalıklarında, kas iskelet sistemi hastalıklarında uygulanmaktadır.
Covid 19 enfeksiyonu geçirmiş olan hastalarda uygulanan pulmoner rehabilitasyonun amacı nelerdir? Covid 19 sonrası tedavi kapsamında uygulanan rehabilitasyon tedavisinin amaçları şunlardır:
- Hastanın yaşam kalitesini iyileştirmek
- Nefes almasını sağlamak ve solunum yollarını iyileştirmek
- Hastalığın hasarlarını en aza indirmek
- Komplikasyonları azaltmak
- Anksiyeteyi azaltmak
- Diyafram kaslarının normal fonksiyonda olmasını sağlamak
- Solunum kaslarının normal olmasını sağlamak
- Dispneyi azaltmak
Bununla birlikte, pulmoner tedavi yöntemi kişiye özel olarak planlanmalıdır. Ayrıca Covid 19 un bulaşma riski de göz önüne alınmalıdır. Bu yüzden pulmoner rehabilitasyon tedavisi en az temaslar yapılmalıdır. Hatta yapabiliyor ise tele rehabilitasyon şeklinde de tedavi yapılabilir.
Covid-19 enfeksiyonu geçirmiş olan hasta ile eğer yüz yüze tedavi programı yapılacak ise maske, eldiven ve izolasyon önlüğü gibi kişisel koruyucu ekipmanların kullanılması gereklidir. Covid 19 sonrası tedavi içinde yer alan Pulmoner rehabilitasyon tedavi yöntemlerini şunları içermektedir:
- Hasta Eğitimi
- Fiziksel aktivite önerileri
- Hava yolu temizleme
- Nefes Egzersizleri
Hasta Eğitimi
Covid 19 sonrası tedavi kapsamında Covid-19 salgını geçirmiş olan hastalar, hastalığın klinik seyri hakkında bilgilendirilmelidir. Bunun yanı sıra, yeterli uyku, düzenli şekilde bir uyku, doğru beslenme gibi sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşam tarzı ile bilgiler ve alışkanlıklar hastaya öğretilmelidir.
Fiziksel Aktivite Önerileri
Covid 19 sonrası tedavi kapsamında uygulanan fiziksel aktivite önerileri şunlardır:
- Egzersiz süresi
- Egzersiz yoğunluğu ve sıklığı
- Egzersiz tipi
- Progresyon
Covid-19 enfeksiyonu hastalığında geçirmiş olan hastalardaki egzersiz yoğunluğu 3 ve 3'ün altında olarak belirlenmelidir. Covid 19 sonrası tedavi kapsamında yapılan egzersiz sıklığı her gün günde 2 kez olarak planlanmalıdır. Covid 19 enfeksiyonunu hafif şekilde geçiren hastalar için egzersiz türleri, yürüyüş ve bisiklet olmaktadır. Covid 19 hastalığını daha ağır ve şiddetli geçiren hastalarda ise egzersiz türleri; oturma pozisyonundan ayağa kalkma, yatak için mobilite, ambulasyon, yoga, Tai-chi, nefes egzersizleri olmaktadır.
Hava Yolu Temizleme
Covid 19 sonrası tedavi kapsamında havayolu temizleme nasıl yapılır? Bunun için balgam söktürücü ilaçlar kullanılır ve solunum yollarının rahatlatılması sağlanır.
Nefes Egzersizleri
Covid 19 sonrası tedavi yöntemlerinden birisi de nefes egzersizleridir. Nefes egzersiz teknikleri; yoga, diyafragmatik solunum, şarkı söylemek, pranayama gibi yöntemlerdir. Nefes egzersiz sıklığı her gün günde iki ya da üç kez yapılacak şekilde planlanmalıdır. Havayolu temizleme teknikleri uygulanarak solunum desteği ihtiyacı karşılanmış olmaktadır. Hava yolu temizleme ve tedavi yöntemlerinin amacı üst solunum yoluna doğru hareket sağlamak ve akciğer hacminin genişlemesini sağlamaktır. Hava yolunu temizlemede balgam söktürücü ilaçlar verilmektedir.
Covid 19 sonrası tedavi kapsamında uygulanan diyafragmatik solunum tekniği hastaya diyagrafamını nasıl kullanması gerektiğini anlatmaktadır. Bununla birlikte, nemlendirmeyi arttırmak için ve diyaframın uyarılmasına da kolaylaştırmak amacıyla nazal inspirasyon uygulaması yapılır. Şarkı söylemek, pranayama nefes alma teknikleri önemli uygulamalardır.
Covid 19 Hastalığı Kalıcı Hasar Bırakır mı?
Covid-19 hastalığını geçiren insanlarda kalıcı izler kalır mı? Hastalık henüz çok yeni olduğu için uzun vadede herhangi bir veri bulunmamaktadır. Her gün bu konu ile ilgili çeşitli bilimsel araştırmalar yapılmakta ve ilerleme kaydedilmektedir.
Covid-19 hastalığını geçiren hastalardan bağışıklık sistemini aşırı derecede etkileyip akciğerlerine zarar veren hastalar için akut solunum sıkıntısı sendromu yani ağrı AYDS 'ye rastlanabilmektedir. Covid-19 hastalığından sonra bile bir takım fiziksel ve psikolojik sorunlar yaşanabilir. Bununla birlikte Covid-19 hastalığını atlatan kişilerin mutlaka psikolojik destek almaları gerekmektedir. Özellikle nefes almakta zorluk çeken ve Covid-19 salgınını ağır geçiren haftalarda travma sonrası stres bozukluğu problemleri ortaya çıkmaktadır. Bazı hastalar covid-19 hastalığını hafif bile atlatsalar sürekli bir halsizlik görülmesi gibi kalıcı izler de ortaya çıkabilir.
Covid-19 farklı hastalarda farklı belirtilere yol açar
Yani her hastada farklı ve değişik semptomlar ve izler ortaya çıkar. Covid-19 hastalığını geçirmiş olan hastalarda derecesi ve yüzdesi farklı olmakla birlikte en çok görülen semptomlar; nefessiz kalma, eklem ağrısı, yorgunluk, öksürük, göğüs ağrısı, burun akıntısı, koku kaybı, tat kaybı, gözlerde kızarıklık, balgam üretimi, baş ağrısı, boğaz ağrısı, iştahsızlık, ishal, kas ağrısı gibi belirtilerdir. Covid 19 sonrası tedavi kapsamına her hastanın bulgusuna göre yöntemler belirlenmelidir.
Covid 19 Kalıcı İzler Bırakabilir
Bununla birlikte, Covid-19 salgın hastalığına yakalanan hastaların iyileşme süresi hastalığı ne kadar ağır geçirdiği ile doğru orantılıdır. Covid 19 hastalığını geçiren kişilerde kalıcı izler kalabilir. Hastanın genel sağlık durumu, cinsiyeti ve yaşı bu konuda belirleyici faktörlerdir. Covid-19 salgın hastalığına yakalanan kişiler ya hafif ya ağır bir şekilde atıyorlar ya da yoğun bakıma yatırılmaktadırlar. Hafif atlatan hastalar ateş ya da kuru öksürük belirtileri göstermektedir. Halsizlik, eklem ağrıları, baş ağrısı ya da boğaz ağrısı diğer semptomlar arasındadır. Covid 19 hastalığını ağır şekilde geçiren hastalarda ise kalıcı izler ortaya çıkabilmektedir.
Covid-19 Sonrası Tedavi Süreci
Covid-19 hastalığını geçiren kişiler çoğunlukla güç kaybı, yorgunluk, unutkanlık, kaygı, nefes darlığı gibi şikayetler devam eder. Bazı hastalarda şikayetler kalıcı olur. Bu yüzden Covid-19 sonrasında da bir tedavi süreci planlanması gerekmektedir. Covid 19 sonrası tedavi kapsamında her hastaya göre tedavi planlama süreci farklı olmaktadır. Çünkü Covid-19 hastalığının kişide yarattığı semptomlar ve etkiler değişmektedir. Bu yüzden de farklı tedavi planları hazırlanır. Detaylı bir şekilde uzman doktorlarca gerekli değerlendirmeler yapılarak hastanın tedavi süreci belirlenir. Bununla birlikte, hastanın kan değerleri incelenmektedir. Kan değerleri incelenerek tekrar bir enfeksiyon durumunun olup olmadığı belirlenir. Ayrıca hastaya verilen ilaçların herhangi bir yan etkisinin olup olmadığı tespit edilir.
Covid 19 Riskine Karşı Tedbirler
Covid 19 sonrası tedavi sürecinde, Covid-19 hastalığını geçiren hastaların yeniden Covid-19 olma riskine karşı gerekli önlemler alınır. Yani bunun için mesafe, maske, hijyen kurallarında daha fazla hassasiyet gösterilmektedir. Bununla birlikte, hastalarının bağışıklık sistemini güçlendirici bir beslenme programı verilir. Bu sağlıklı bir beslenme programı bağışıklık sistemini korumaya ve güçlendirmeye yöneliktir. Eğer hastalar sigara kullanıyorsa mutlaka sigarayı bırakması önerilmektedir. Covid-19 hastalığını geçiren hastaların kalp damar, solunum, nörolojik şikayetleri ve psikolojik şikayetleri ayrı ayrı incelenir ve değerlendirilerek yakın takip yapılır. Hastaya bu kapsamda gerekli tahliller yapılır. Covid-19 hastalığını geçiren kişilerin belli başlı tedavi alanları şunlardır:
- Çabuk yorulma, halsizlik
- Solunum sorunlarının yaşanması
- Nefes darlığı
- Kan pıhtılaşma problemlerinin görülmesi
- Psikolojik sorunların görülmesi
- Karaciğer böbrek fonksiyon bozuklukları
- Kalp kası sorunları
- Kalp yetmezliği yaşanması
- Sinir sistemi sorunlarının olması
- Kas hastalıkları ilerleyen kas hastalıkları sorunları
Covid 19 Sonrası Hastaların Takip ve Kontrolü
Covid-19 hastalığına yakalanan hastaların hastalıktan sonraki sağlık sorunlarının takip edilmesi ve kontrol altına alınması Covid 19 sonrası tedavi sürecinde oldukça önemlidir. Özellikle Covid-19 hastalığını ağır geçiren ya da yoğun bakıma yapmış olan hastalarda ağır bir hasar oluşmaması için erkenden tedavi ve takip yöntemleri yapılmalıdır. Covid-19 hastalığını geçiren kişiler yakından takip edilerek vücutlarındaki bulgular tespit edilir ve bir tedavi planlanır. Ne kadar erken dönemde tedavi ve takip programı yapılırsa kalıcı hasarların oluşması da o denli engellenmiş olur.
Covid 19 Sonrası Tedavi Süreci
Bununla birlikte, Covid-19 hastalığını geçiren hastalarda hastalık sonrası tedavi sürecinin yapılmasının amacı hastalar üzerinde kalıcı hasarların oluşmasını engellemek ya da en aza indirgemektir. Covid-19 sonrası hastaların takip sürecinde, Covid-19 salgın hastalığını ağır bir şekilde geçiren fakat solunum desteğine ihtiyaç duymayan hastalar iyileştikten ve hastaneden taburcu olduktan sonra mutlaka muayene olmaları gerekmektedir. Covid 19 sonrası tedavi kapsamında bu hastaların birinci ve üçüncü ayda muayene olmaları gerekmektedir. Yapılan muayene de hastaların akciğer grafikleri çekilir. Laboratuvar tetkikleri ve kan tetkikleri alınır. Solunum sıkıntısı olan hastalarda da fonksiyon testleri yapılır. Eğer gerekli görülürse tomografi yapılır. Covid-19 hastalığını yoğun bakımda geçiren hastalar ise mutlaka 2-3 haftada bir hastanede muayene olması çok önemlidir. Bu hastaların akciğerleri yakın bir takibe alınmalı ve bir tedavi süreci planlanmalıdır. Bu hastalarda sıklıkla ortaya çıkan kalp damar hastalıkları, solunum problemleri, psikolojik sorunlar ve nörolojik sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden ağır hastaların ve hastalığı yoğun bakımda geçiren hastaların tedavisinin planlanması oldukça önemlidir ve uzman hekim tarafından titizlikle ve büyük bir özenle planlanmalıdır.
Covid-19 Sonrası Fiziksel Bozukluklar Nasıl Tedavi Edilmektedir?
Covid-19 hastalığını geçiren kişilerde hareket zorluğu, miyoterapi, kaslarda güçsüzlük gibi fiziksel bozukluklar meydana gelir. Fiziksel bozuklukların nasıl tedavi edilmesi gerekir? Bunun için fizik tedavi ve rehabilitasyon yöntemi belirlenmelidir. Çünkü bu hastalık sonrası bazı hastalarda akciğer kapasitesi azalmaktadır. Bu hastalar normal hayatını devam ettirmekte zorluk yaşamaktadır. Bu da hastaların fiziksel günlük aktivitelerini etkiler ve yaşam kalitesini düşürür. Bu yüzden hastaların rehabilitasyon sürecine ihtiyaçları vardır.
Covid 19 Kalıcı Etkileri
Covid-19 hastalığı sadece akciğeri değil vücudun pek çok sistemini etkilemektedir. Hastalık, etkilediği birçok sistemde kalıcı hasarlar bırakabilir. Özellikle hareket zorluğu, sinir sistemi tulumlarına bağlı olan kaslarda güçsüzlük yaratmaktadır. Kanlanma bozuklukları, kardiyak sistemine bağlı beyin hasarları olabilmektedir. Akciğer kapasitesi az olan hastalar normal hayatına devam ettiremez ve fiziksel aktivitesi bozulur. Bununla birlikte, Covid-19 hastalığını geçiren hastalarda meydana gelen fiziksel bozukluklar da her hastaya göre farklı şekilde ortaya çıkmaktadır. Bazı hastalarda sadece sinir sistemi tutulumu olurken bazı hastalarda kardiyak tutulumu olabilir. Ayrıca kasların iltihaplanması sorunu da ortaya çıkabilmektedir. Bazı hastalar yürümekte güçlük yaşarlar. Hatta bazı hastalar el becerilerini dahi kaybedebiliyor. O yüzden rehabilitasyon tedavi sisteminde her hastaya göre plan yapılmaktadır. Düzenli olarak rehabilitasyon uygulamaları yapılır. Bunun yanı sıra, Covid 19 sonrası tedavi programı ile eski fonksiyonlarını geri kazanması için tedavi yöntemi belirlenir.