2003 yılında Sars virüsünün merkezi olarak bilinen Çin, 2020 yılı itibari ile adından tekrar söz ettirerek Wuhan kentinde Covid virüsü ile tekrar ortaya çıkmıştı. Tüm dünyaya yayılan bu salgın hastalık (Covid-19) hayatımızın her alanında bizi etkisi altına almıştır. Bu salgının bitmesi için her yerde birçok bilim adamı ve ekip çalışmalar yapmıştır. Ve bu çalışmalar ışığında geliştirilen pek çok aşı türleri ve bu aşıların insanda yaratmış olduğu etkenler ortaya çıkmıştır.
Covid 19 Aşıları Ne Kadar Sürede Geliştirilmiştir ?
Bilim adamlarının kısa bir süre içerisinde geliştirdikleri Covid 19 aşıları, gönüllü kişilere uygulanma noktasında ve etkenleri hakkında da bilgiler edinilmeye başlanmıştır. Covid 19 salgınına karşı geliştirilen pek çok aşı, 1 yıldan daha az bir zaman diliminde geliştirilmiş olması bakımından büyük bir atılım niteliğindedir. Bilim adamlarının yoğun çabaları ile elde etmiş olduğu bilgiler ışığında salgının yok edilmesine dair büyük bir buluş gerçekleştirilmiştir. Pek çok kişi üzerinde denenen Covid 19 aşıları içerisinde yer alan 4 tane aşı olumlu sonuçlar göstermiştir. Bu aşıların en önemli özelliği ise Modern teknolojiler ile beraber Moderna adı verilen, Biontec ve Oxford iş birliği ile gerçekleştirilmiş olmasıdır.
Covid 19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler şu şekildedir:
Ne Tür Covid 19 Aşıları Mevcuttur ?
Elbette ki bu özellikler sayesinde Covid 19 aşıları, yaşamımızda oldukça faydalı bir konumda yer almıştır. Peki genel olarak Covid 19 aşıları hakkında bilinmesi gereken detayları açıkladıktan sonra aşı çeşitleri bazında ne gibi detay ve etkenleri mevcuttur? Dilerseniz bir de bu yönden göz atalım. Aşıların detaylarından bahsetmeden önce öncelikle ne gibi aşıların olduğunu açıklamakla işe başlayalım. Bunlardan ilki, viral vektör tabanlı aşılar olup virüsü etkisiz hale getiren aşı grubunu oluşturmaktadır. Bir diğeri ise RNA tabanlı aşılar olup genetik parçalardan üretilmiştir. Genetik parçaları oluşturan bu parçaların virüsün protein tabakasından alınmış olan RNA grubunu oluşturan aşılar olduğu bilinmelidir. Vücuda enjekte edilmiş olan aşılar sayesinde antejenler üretilmektedir. Bu antejenler vasıtası ile de antikorlar üretilir ve muhtemel bir hastalık karşısında hazır halde bekletilmektedir. RNA aşılarının genetik parça kullanımı sebebi ile çok hızlı bir şekilde üretilmesi sağlanmış olmaktadır.
Covid 19 İnaktive Aşılarının Özellikleri Nelerdir ?
İnaktive aşıları diye bilinen aşılar ise virüsün vücudumuzda kalmasını ve çoğalıp yayılmasını engellemektedir. İnaktive aşıları hakkında bilinmesi gereken en önemli özellik, virüsün çeşitli etkenlere maruz bırakılması sebebi ile çoğalmamasıdır. Buna istinaden vücut bağışıklığı aktif hale getirilmektedir. İnaktive aşıları için diğer bir önemli özelliğin ise güvenilirlik noktasında büyük bir başarı göstermesidir. Bunu nedeni ise neredeyse her insana uygulanabilirliğinin mümkün olmasıdır. Uygulanabilir olmasının yanı sıra hiçbir yan etkisinin bulunmaması da Covid 19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler konusunda diğer bir önemli etmendir. Özellikle çocuk felci için kullanılan ilaç grupları bu yöntemler sayesinde üretilmiştir. Yalnız bu etkenler bazında başarı oranları da düşüktür.
Covid 19 Canlı Aşılar Ne Demektir ?
Canlı aşılar grubunda yer alan aşılarla bağışıklık sistemimizin aktif hale gelmesi mümkün kılınmaktadır. Bu aşı, hastalık yapmayacak şekilde düşük virüsler ile üretilmektedir. Özellikle üretilmiş olan Covid 19 aşılarının bazıları bu teknikten üretilmiştir. Normalde virüslerin, vücutta hastalık olmamasına karşın sanki bir hastalık varmışçasına etki gösterdiği bilinmektedir. Fakat bu aşı sayesinde virüsler, vücutta bağışıklık sistemini aktif hale getirerek etkin bir koruma görevi görmektedir. Bir başka detay ise bu aşının tek bir dozunun bile vücut üzerinde etkin koruma sağlamaya yetmiş olmasıdır. Yalnız bu aşının bağışıklığı zayıf olan kişilerde kullanılması sonucunda birtakım hastalıkların meydana gelebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca canlı aşılar, kızamık vs. Gibi hastalıklara karşı üretim aşamasına başlanmıştır.
Son olarak Subinit adı verilen alt ünite aşı grubudur. Bu aşılar ise canlı olmayan virüslerin protein zarları vasıtası ile üretilmiştir. Bu aşılar ile amaçlanmak istenen bağışıklık sistemini aktif hale getirmektir. Her insanın kullanabilmesi açısından büyük bir güven sağlamaktadır. Alt ünite tekniği olarak bilinen teknik ilk aşamada 'Hepatit B' aşısı üzerinde denenmiştir.
Covid-19 Aşılarının İçeriği
Covid 19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler konusuna değindikten sonra bir diğer önemli konu ise Covid 19 aşılarının içeriğindeki etken maddelerdir. Covid-19 aşılarının içerisinde birçok etkin madde bulunmaktadır. Bunlardan ilki, antibiyotikler, aktif içerik (Antijen) adı verilen maddeler, insan ve hayvandan alınan örnekler, jelatinler, alüminyum tuz ve tiyomersal maddeleridir. Daha detaylı bahsetmek gerekirse:
- Antibiyotikler: Antibiyotik sayesinde aşı içerisinde yer edinen organizmaların gelişimi engellenir.
- Aktif içerik: Diğer bir isimi ile bilinen antijenler bağışıklık sisteminin aktif hale gelmesinde rol oynamaktadır. Çeşitli yöntemler kullanılarak elde edilen bu madde, aşılara dahil edilmekte olup içerisinde az miktar barındırmaktadır.
- İnsan ve hayvandan alınmış örnekler: İnsan ve hayvandan alınmış olan hücre örnekleri aşılarda kullanılmaya başlanmıştır. Bunun en önemli nedeni ise kimi virüslerin insanlarda kimi virüslerin ise hayvanlarda üremesidir. Bu nedenle tercih edilen bir uygulamadır.
- Jelatinler: Jelatinler, bilhassa canlı virüsün etkinliğinin azaltılmasına ve virüslerin patojen haline dönüşmemesine imkân tanımaktadır. Jelatin adı ile bilinen bu etken maddeler, balık veya tavuk gibi hayvanlardan elde edilmektedir. Yalnız bu jelatinler, kimi insanda alerji oluşturabilirken kimi insanlarda bu ihtimalin oldukça düşük olduğu bilinmelidir.
- Alüminyum tuz: Alüminyum tuzların en önemli ve ayırt edici özelliği ise aşı içerisinde bulunan etken maddelerin nispeten daha yavaş bir şekilde yayılmasını sağlamasıdır. Bu şekilde yayılan etken maddeler, vücudun bağışıklık sistemi üzerinde daha fazla etki yaratmaktadır.
- Tiyomersal: Tiyomersal etken madde ise mikropların yayılmasını engellemesi bakımından önemlidir.
Covid 19 aşılarının ne gibi farklıkları bulunmaktadır?
Her aşının belirli koşullar çerçevesinde çalışma ilkeleri bulunmakta. Dünyayı saran Covid-19 virüsüne karşı geliştirilen özellikle 4 aşı birbirinden farklı iki yöntemle ile geliştirilmiş olup yüksek başarılar elde etmiştir. Bunların içerisinde yer alan RNA tabanlı 'Biontech', 'Moderna' aşılarının virüste yer edinen RNA virüslerin bir kısmını kullanarak çalışıyor olması bakımından önem taşımaktadır. RNA tabanlı olan grubun, aynı zamanda yeni teknolojik özellikleri ile üretilmiş olmasını kapsamaktadır. Bu türden olan aşıların üretimi ise hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Fakat diğer aşılara nazaran RNA tabanlı aşılar, - 20 ile- 70 derece arasında saklama koşullarına sahip olmaktadır. Bu şekilde saklama koşullarına sahip olmasının nedeni ise RNA yapıların değişkenlik arz etmesinden kaynaklı olmasıdır. RNA tabanlı aşıların içeriğindeki etken maddeler, Covid-19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler konusunu özetleyen ayrı bir gruptur.
Covid 19 Viral Vektör Tabanlı Aşılar Nelerdir ?
Bir diğer grup ise "Sputnik V" olarak adlandırılan Gamelaya ile Astrazeneca adı verilen Oxford isimli aşılar, viral vektör tabanlı olarak geliştirilen aşı grubu içerisinde yer almaktadır. Bunun anlamı, virüsten alınmış olan genetik bir materyalin diğer bir virüse yerleştiriliyor olması ve vücuda bu şekilde enjekte edilmesi anlamını taşımasıdır. Viral vektör tabanlı olan aşıların canlı hücrelere ihtiyaç duyması sebebi ile gereksinimlere daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Viral vektör tabanlı aşıların normal soğutucularda uzun bir süre saklanılmasında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Maliyet açısından ise RNA tabanlı aşılara göre daha ucuz olması diğer bilinmesi gereken özellik arasında sayılmaktadır.
Tüm Covid 19 aşılarının, insanlar üzerinde 3-4 hafta ara verilerek iki defa uygulanacağı bilinmektedir. Bunun en önemli sebebi ise ilk aşıdan sonra vücutta üretilmiş olan antikor miktarının zamanla azalışa geçmesidir. İkinci aşıdan sonra ise yeterli derecede antikor miktarlarının aşılması ve bunun da uzun bir sürede etkili olması amaçlanmaktadır.
Covid-19 Aşılarının Onaylanma Süreçleri Hangi Aşamalardan Geçmektedir?
Covid-19 aşıları hakkında bilinmesi gerekenler kapsamında belirtilecek bir diğer önemli konu ise aşıların hangi aşamalardan geçerek onaylandığıdır. Birinci ve ikinci fazı başarı ile geçmiş olan aşılar, üçüncü faz olarak adlandırılan en son test aşamasından geçmektedir. Bu aşamada uygulanmış olan denekler 2 ayrı gruba ayrılmaktadır. Daha sonra ilk gruptaki deneğe normal aşılar uygulanmaktadır. İkinci denek grubu olarak adlandırılan Plesoba grubundakilere ise etkisi olmayan aşılar uygulanmaktadır.